Z historii Straży Pożarnej w Rajbrocie - obszerniej

Częste klęski pożarów stanowiły zmorę nie tylko mieszkańców wsi i miasteczek ale stały się i zmartwieniem samej władzy państwowej i samorządowej, która wszelkimi sposobami starała się poprzez stosowne zarządzenia zapobiegać im, a nie tylko wspierać doraźnie ich ofiary i usuwać skutki. Materiały używane w budownictwie sprzyjały pożarom. Praktycznie do końca XVIII wieku głównym materiałem stosowanym w budownictwie mieszkaniowym, sakralnym, czy obronnym było drewno. Z niego budowano domy w miastach, kościoły, dworki i chaty na wsi. Dopiero w wieku XIX zaczęła drewno wypierać cegła i kamień, ale głównie w miastach i miasteczkach, natomiast wieś dalej pozostała drewniana. Ten materiał był bowiem najtańszy i najłatwiej dostępny, a jednocześnie, niestety, najbardziej podatny na niszczycielską moc ognia. Poza stanem zabudowy i materiałem z jakiego wznoszono domy, czynnikami wpływającymi na ilość pożarów i czynione przez nie szkody było nieprzestrzeganie przepisów budowlanych oraz o bezpieczeństwie pożarowym, podpalenia umyślne i nieumyślne, wyładowania atmosferyczne itp. Dodatkowo sytuację na wsi pogarszała mentalność ludności chłopskiej, jej sposób życia i bycia, a także zakorzenione zwyczaje czy też najzwyklejsze zabobony.
Koniecznym było więc dokonanie zmian zapewniających bezpieczeństwo obywateli i ich dobytku. Pierwszym dokumentem państwowym, który nakładał na obywateli państwa obowiązki w zakresie bezpieczeństwa przeciwpożarowego, była ustawa o policji ogniowej dla gmin wiejskich ogłoszona patentem cesarskim z dnia 28 lipca 1786 r. i powtórnie rozporządzeniem gubernialnym z dnia 4 grudnia 1824 r. Patent został ponowiony także w ustawie gminnej z 1866 r. Ustawa ta zawierała przepisy dotyczące sposobu budowania domów, stodół, suszarni lnu, sadzenia drzew w pobliżu domów, stawiania kominów i pieców w domach, podłóg w izbach kuchennych, a nade wszystko określała przepisy policyjno-ogniowe. Zobowiązywała ona obywateli do zapobiegania pożarom i czuwania nad tym, by one nie powstawały. Bardzo dużo uwagi poświęcono właściwemu obchodzeniu się z ogniem, wychodząc słusznie z założenia, że nieprzestrzeganie ostrożności prowadzi często do wzniecania pożaru. Surowo zabraniano, powszechnego wówczas, tzw. wypalania kuchni, instruując jednocześnie, jak należy je budować, a także jak czyścić kominy. Na władze gminne nałożono obowiązek, aby sprawie tej poświęcały baczną uwagę, doglądając także kominiarzy, by uczciwie wypełniali swe obowiązki.
Celem przestrzegania ustawy trzy razy w roku naczelnik gminy w asyście radnych i kominiarza, jeżeli taki znajdował się na danym terenie, miał przeprowadzić kontrole domów pod kątem zabezpieczenia ich od ognia. W trakcie kontroli należało sprawdzić piece i kominy, a zauważone usterki miału być natychmiast usunięte.
W przypadku wybuchu pożaru ustawa przywiązywała dużą wagę do jego szybkiego dostrzeżenia i wszczęcia alarmu. W gminach, które utrzymywały stróżów nocnych obowiązek wykrywania pożarów spoczywał właśnie na nich, natomiast w gminach mniejszych postanowiono, aby służbę stróża nocnego pełnili w kolejności wszyscy gospodarze i komornicy. W przypadku zauważenia pożaru zobowiązani oni byli do wszczęcia alarmu za pomocą bicia w dzwony, trąbienia lub budzenia mieszkańców za pomocą uderzania w drzwi lub okna. Musieli również zawiadomić zwierzchność o zauważonym pożarze, a ta w miarę rozwoju zagrożenia powinna zwrócić się o pomoc do sąsiednich wsi. W przypadku złego wywiązywania się z obowiązków przez stróżujących ustawa nakazywała stosować wobec nich surowe kary. Podobnym karom mieli podlegać ci gospodarze, którzy dostrzegli pożar w swoim gospodarstwie, a nie wszczęli alarmu.
Do przewożenia wody i narzędzi potrzebnych do gaszenia pożarów, właściciele koni zobowiązani byli do natychmiastowego stawiania się do akcji ratunkowej wraz ze swym sprzężajem.
Ustawa nakazywała, aby przełożeni gminy wyznaczyli konkretne osoby do konkretnych zadań, jakie przy pożarze muszą być wykonane „i to wyznaczenie gospodarzom co rok podczas zebrania gromady powtarzane i ogłaszane być powinno”.
W przypadku zauważenia ognia najszybciej na miejsce pożaru powinien przybyć naczelnik gminy wraz z radnymi i powinien objąć kierownictwo akcją ratunkową. Wszyscy biorący udział musieli im być bezwzględnie posłuszni. Do akcji włączyć się mieli mieszkający na terenie danej wsi lub gminy rzemieślnicy lub ich służący, a także gospodarze i ich czeladź oraz służba dworska z potrzebnymi do gaszenia narzędziami.
Z chwilą ugaszeniu pożaru nakazano, aby kilka osób pozostało jeszcze jakiś czas na miejscu pogorzeliska, aby uniknąć ponownego wzniecenia się ognia. Po całkowitym zakończeniu akcji naczelnik gminy zobowiązany był przesłać raport o tych wydarzeniach do Wydziału Powiatowego, który zarządzał dochodzenie celem ustalenia przyczyn pożaru i ukarania winnych. Ustawa z 1786 r. obowiązywała w Galicji przez 105 lat.

Upływ czasu i zebrane doświadczenia sprawiły, iż dnia 5. marca 1897 r. ukazało się nowe rozporządzenie Wydziału Krajowego, na mocy którego wprowadzono obowiązkowe straże pożarne w gminach wiejskich. Zgodnie z nim do obowiązkowej obrony przeciwpożarowej zobowiązany był każdy mieszkaniec gminy wiejskiej w wieku od18 do 42 lat, z wyjątkiem wojskowych w służbie czynnej, duchownych wszystkich wyznań i kalek. Każdy mężczyzna, będący w obronie ogniowej, musiał odbyć obowiązkowe ćwiczenia w zakresie pożarnictwa. Ćwiczenia takie miały się odbywać pięć razy w roku. Każdy właściciel koni, na żądanie naczelnika gminy lub kierującego akcją gaśniczą, zobowiązany był dostarczać do pożaru parę koni z uprzężą i wozem do przewożenia wody. Kto uchylał się od obowiązku lub nie wykonywał poleceń przełożonego w czasie pożaru podlegał surowej karze, orzekanej przez zwierzchność gminną. Od tego obowiązku można było uzyskać zwolnienie u naczelnika gminy. Czuwanie nad właściwym wykonywaniem obowiązków obrony pożarowej należało do zwierzchności gminnej, która w tym zakresie podlegała Wydziałowi Rady Powiatowej, sprawującemu kontrolę w powiecie przez swych delegatów. Naczelnicy gminy mogli zwracać się do Krajowego Związku Ochotniczych Straży Pożarnych o pomoc instruktorską w zakresie przeszkolenia członków obowiązkowej obrony pożarowej w zakresie pożarnictwa.

Ochotnicze straże pożarne w Galicji działały na podstawie ustawy o stowarzyszeniach z dnia 15 listopada 1867 r. Mówiła ona o obowiązku przedkładania do zatwierdzenia c.k. namiestnictwu statutu organizacji. Ponadto zarząd każdej straży oraz sprawozdanie z jej działalności musiało być zatwierdzone przez c.k. starostwo. Dopóki statut nie został zatwierdzony, straż nie mogła rozpocząć działalności.
Pierwsze organizacje strażackie posiadały bardzo zróżnicowane statuty. Dopiero gdy w 1883 r. działający już Krajowy Związek OSP, wydał statut wzorcowy, większość powstających a także i działających straży zaczęły go stosować jako wzór do własnych regulaminów. W myśl tego statutu podstawowym zadaniem OSP było niesienie społeczeństwu zorganizowanej pomocy w razie zagrożenia życia lub mienia przez pożar lub inne klęski żywiołowe. W celu walki z żywiołami każde towarzystwo ogniowe utrzymywało korpus OSP.
OSP składała się z członków czynnych, wspierających i honorowych. Członkiem czynnym mógł zostać każdy mężczyzna, po złożeniu określonego statutem przyrzeczenia, który ukończył 18 rok życia, był zdrowy fizycznie, znał regulamin i statut towarzystwa oraz prowadził nieposzlakowany tryb życia. Członkowie OSP pełnili swoje obowiązki bezinteresownie, a wszelkie wynagrodzenie za ich usługi publiczne wpływały do kasy towarzystwa. Fundusze OSP składały się z: wpisowego, składek członkowskich, zapisów, dotacji władz i towarzystwa, wpływów z imprez kulturalnych takich jak: przedstawienia, zabawy taneczne, loterie itp.
Działalnością towarzystwa kierowało walne zgromadzenie członków oraz wybierany przez nie Wydział Towarzystwa. W jego skład wchodzili: prezes, naczelnik korpusu, zastępca naczelnika i kilku członków. Naczelnik i jego zastępca musieli być zatwierdzeni przez Radę Gminy. Kadencja Wydziału Towarzystwa trwała rok. Naczelnik straży i jego zastępca byli kierownikami straży, dbali o wyszkolenie bojowe członków, ustanawiali porządek służbowy, dowodzili korpusem OSP podczas akcji ratowniczych, utrzymywali pogotowie ogniowe, zabiegali o wyposażenie sprzętowe straży itp.

Rajbrot z początków XX wieku stawał się prężną miejscowością, w której przedsięwzięto kilka inicjatyw, mających na celu działanie dla rozwoju i dobra mieszkańców. Do Rajbrotu przybył nowy, pełen energii, proboszcz ks. Józef Padykuła, który "podniósł lud moralnie i materjalnie. Aby ograniczyć wychodźstwo przez większy dobrobyt rozwija się działalność Kasy Raiffeisena, zakłada się Spółkę Rolniczą, Suszarnie parową, mleczarnię która najwyższy dochód ludności przynosi." Ks. Padykuła rozpoczął też składki na nową świątynię. Był również inicjatorem budowy nowego budynku szkoły i spółki magazynowej. Dzięki niemu powstały w Rajbrocie pierwsze nieżydowskie sklepy. Potrafił porwać do wspólnej pracy.
Rok 1911 w Rajbrocie ukazał wielkie zmiany– gmina wiejska zbudowała właśnie i oddała do użytku nowy, okazały budynek szkolny, Spółka Mleczarska przynosiła duże dochody. oraz została powołana do działania Ochotnicza Straż Pożarna. Miała ona powstać z inicjatywy wymienionych w kronice tej organizacji Franciszka Maciejowskiego, Andrzeja Trustka, Wojciecha Fitrzyka , Józefa Drąga oraz miejscowej nauczycielki Antoniny Nazimkównej, (Prorokowej).W składzie OSP znalazło się 15 druhów – strażaków, a pierwszym Naczelnikiem Straży został były wojskowy Mikołaj Jeśko, który piastował to stanowisko do 1919 roku. Prezesem Straży zostaje wspomniana już nauczycielka Antonina Nazimkówna (Prorokowa).Mieszkańcy, mając na uwadze często występujące pożary, które były przyczyną wielu nieszczęść i tragedii, jak również zagrożeniem życia, podjęli uchwałę o powołaniu tegoż stowarzyszenia.
Straż przyjęła w swoim programie działania niesienie ratunku w przypadku pożaru, ochronę mienia, a często i życia mieszkańców wsi. Rajbrot oraz sąsiednich miejscowości. Brakowało wiele - funduszy, sprzętu, pomieszczenia, brakowało też, ważnego w tym wypadku, doświadczenia.
Oddzielny problem stanowiło niedostateczne zaopatrzenie w wodę. Straż pożarna podczas gaszenia pożarów czerpała wodę ze studni, rzek, stawów, jezior, kanałów a nawet kałuż. Ochotnicy dysponowali konnymi beczkowozami, ale ich pojemność w stosunku do wielkości pożaru była niewystarczająca.
Środki na działalność straży pozyskiwano ze składek członkowskich, zbiórek i organizowanych imprez. Do poważniejszych zakupów dokładali swoje środki materialne również mieszkańcy wsi - np. pan Jan Bodurka podjął w Kasie Stefczyka pożyczkę na 2tys. Koron. Pozwoliło to w 1912r. zakupić pompę ręczną, sikawkę do zaprzęgu konnego oraz 10 metrów węża tłoczonego. Strażacy nie mieli umundurowania, zwrócili się więc o pomoc finansowa do rajbrockiej Polonii w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie(znalazł się tam m.in. pierwszy Naczelnik Mikołaj Jeśko) . Otrzymane stamtąd środki pozwoliły na zakup mundurów bojowych oraz instrumentów dętych dla działającej już wówczas strażackiej orkiestry. W 1924roku powstał także w wyniku zbiórki i ofiarowania drzewa drewniany budynek remizy gdzie przechowywano sprzęt pożarniczy. Strażacy czynnie współuczestniczyli w życiu kulturalno – oświatowym wsi, przygotowując pod reżyserią Antoniny Prorokowej przedstawienia o tematyce przeciwpożarowej a także inne związane z folklorem regionalnym.
Został także założony zespół Orkiestry Dętej prowadzony przez kapelmistrza Jana Fitrzyka
Za oficjalną datę powstania orkiestry przyjmuje się rok 1927, mimo że istniała już wcześniej. Kolejnymi Kapelmistrzami byli Józef Fitrzyk, Andrzej Kaczmarczyk, Jan Fitrzyk, Jan Skirło. Obecnie orkiestrę prowadzą Józef Łyszczarz oraz Marian Radzięta. Muzycy uswietniali (i nadal uswietniają) uroczystości kościelne, państwowe, strażackie i kulturalne na terenie nie tylko Rajbrotu czy Gminy ale również i gmin ościennych.
W 1927 roku Komendantem Straży został wybrany Józef Drąg(jeden z założycieli) który pełnił swą funkcję do 1939 roku. Po nim Komendantem w okresie II wojny światowej został ówczesny kronikarz i sekretarz Straży pan Andrzej Szymczakiewicz.
Lata funkcjonowania straży zapisane są w kronikach licznymi pożarami. Jeden z nich bardziej pamiętny ze względu na tragizm miał miejsce w roku 1933 w domu żydowskich mieszkańców Rajbrotu – rodziny Lewkowiczów. W trakcie akcji gaśniczej jeden z biorących w niej udział strażaków doznaje obrażeń, które stają się przyczyną jego śmierci. Pozostawia osierocona trójkę dzieci i żonę wdowę w ciężkiej sytuacji materialnej.
W czasie II wojny światowej władze okupacyjne zachowały OSP z ich strukturą podporządkowaną władzom niemieckim. Z nakazu wojsk okupacyjnych była odpowiedzialna za bezpieczeństwo na terenie miejscowości, miała też służyć pomocą dla policji. Siedziba jak i jednocześnie wartownią była piwnica w budynku szkolnym, gdzie pełniono dyżury, a miejscem do wypoczynku posterunków była prycza z desek. W 1944 roku po ataku na oddział niemiecki stacjonujący w szkole wśród zakładników pojmanych przez Niemców znaleźli się również i członkowie OSP – ówczesny Naczelnik Straży Józef Drąg, Marcin Broniak, Szymon Bodurka, Franciszek Maciejowski, Golemiec Andrzej oraz Szymczakiewicz Andrzej. Na szczęście po długich mediacjach udało się uniknąć pacyfikacji miejscowości, a mieszkańcy zostali uwolnieni.
Po wyzwoleniu Straż kontynuowała swa działalność,znacznie wzrosła jej aktywność. OSP, jako pierwsza, rozpoczęła swoją ożywioną działalność. Organizowano systematycznie zebrania, na których zajmowano się nie tylko problematyką przeciwpożarową, ale także krzewieniem kultury w środowisku lokalnym. Został zainstalowany telefon o połączeniu całodobowym mający służyć mieszkańcom wsi.
W 1952 roku Komenda Powiatowa Straży Pożarnej w Bochni przekazała motopompę „M – 200”, a w roku 1956 motopompę „S – 25”. W roku 1959, ze zbiórki społeczeństwa lokalnego i dotacji Zarządu Miejskiego, zakupiono samochód marki „Dodge”, który wykorzystywany był do akcji bojowych . Od 1964 r. z inicjatywy p. Jana Skirły, p. Jana Fitrzyka i p. Stanisława Rogoża rozpoczęto starania o wybudowanie nowej strażnicy. W sierpniu 1970 roku rozpoczęto prace budowlane na prywatnej parceli Feliksa Radzięty.
Od 1971 roku działa młodzieżowa drużyna OSP, której członkowie brali udział w konkursach krajowych pod hasłem „Nasza Wieś bez pożaru”.zdobywając m.in. I miejsce w województwie oraz inne nagrody.
W 1976 roku w miejscu zaplanowanej strażnicy powstał duży , okazały budynek. Znalazła tam miejsce obszerna remiza mieszcząca sprzęt strażacki oraz pomieszczenia służące wszystkim mieszkańcom miejscowości. Dom strażaka wybudowano w czynie społecznym i uzyskanych środków finansowych z Powiatowej Komendy Straży Pożarnej w Bochni i Kółka Rolniczego w Rajbrocie. Osiągnięć tych nie byłoby bez udziału mieszkańców i tu należy wymienić: R. Paszkowskiego. W. Marca, Cz. Maciejowskiego, T. Radzięty, M. Drąga, M. Grzegorzek, S. Skirły, S. Łyszczarza, T. Szuby, J. Malika, J. Goca, S. Kuźmy, M. Babraja.
W tym samym roku OSP otrzymała samochód pożarniczy Żuk. Drużyna Strażaków liczyła 24 czynnych członków. Na stanie posiadała 2 motopompy M-800,węże tłoczne w-52 i W-75 po 100m.b. każdego.
W 1978 roku z własnych funduszy zakupiono sztandar, który został poświęcony na uroczystej mszy przez ks. Kanonika Ludwika Musiała.
Druhowie, pracując w czynie społecznym, pomagali przy budowie przedszkola oraz Wiejskiego Domu Ludowego. W 1994 roku został zakupiony samochód pożarniczy „Star 66” beczka, w 1997 r. p. Wiesława Woda, prezes ZWOSP, uroczyście przekazał motopompę – „NIGABA – INB”, a w 1998 r. zakupiono Żuka. W latach 1997, 1998, 2001 członkowie OSP wzięli czynny udział w ratowaniu mienia mieszkańców zagrożonego przez powodzie i podtopienia. W roku 2000 OSP przeniosła swoja siedzibę do nowowybudowanego Domu Ludowego w Rajbrocie, w którym otrzymali dwa obszerne garaże dla swojego sprzętu.
W 2001 roku OSP obchodziła 90 – lecie swojego istnienia. Jubileusz uczczono mszą św. ku czci św. Floriana i skromną uroczystością kulturalno – rozrywkową.
W 2006 roku sprowadzono z Niemiec, z miejscowości Fritzlar Samochód pożarniczy marki Mercedes. Uroczyste poświęcenie wozu bojowego nastąpiło podczas uroczystości 95-lecia Straży Pożarnej. W roku 2007 otrzymali kolejny samochód pożarniczy marki Ford. W 2009 zakupiono motopompę M-16. W 2010 roku do organizacji należało 45 czynnych członków, 13 honorowych oraz 12 młodych druhów drużyny młodzieżowej, którzy stanowią w pewnym sensie przyszłe kadrowe zaplecze jednostki.
Młodzieżowa drużyna pożarnicza jest integralną część składową danej jednostki OSP. Osoby działające w takiej drużynie poznają zasady funkcjonowania ochrony przeciwpożarowej w Polsce, zapoznają się ze sprzętem będącym na wyposażeniu danej OSP, uczą się zachowania w sytuacjach niecodziennych, od najmłodszych lat wyrabiają w sobie poczucie odpowiedzialności, uczą się opanowania, dyscypliny, a także podnoszą swoją sprawność fizyczną poprzez udział w zawodach sportowo-pożarniczych.
Należałoby tutaj wymienić również wiele akcji ratunkowych prowadzonych przez OSP w Rajbrocie – wezwania do pożarów domów, budynków gospodarczych , pól, łąk i lasów, udziałów w akcjach powodziowych pamiętnych lat 1997 i 1998 czy poszukiwania zaginionych.

Podczas tych stu lat funkcjonowania rajbrockiej straży wypracowano wiele pięknych, nadal funkcjonujących tradycji strażackich:
- każdy zmarły strażak z honorami odprowadzany jest na miejsce wiecznego spoczynku,
- coroczna uroczysta Msza św. w intencji Straży w dzień świętego Floriana
- coroczna honorowa warta przy Grobie Pańskim w Wielki Piątek i Sobotę
- uświetnianie procesji Bożego Ciała oraz innych uroczystości.
- granie pieśni maryjych przez orkiestrę w miesiącu maju
- uswietnianie przez orkiestrę uroczystości parafialnych i gminnych



Fragmenty publikacji opracowanej na stulecie straży

Na podstawie: J. R. Szaflik: Dzieje Ochotniczych Straży Pożarnych. Warszawa 1985.
Kronika OSP w Rajbrocie